ناصف اصفهانى
در دوره دبيرستان هميشه از كنفرانس دادن سر كلاس واهمه داشتم و هر بار با لطائف الحيل از دست آموزگارانى كه تشويق و يا حتى اجبار به كنفرانس دادن مى‏كردند، مى‏گريختم . حتى يك بار كه دبير فلسفه به اجبار نامم را در رديف كنفرانس دهندگان ثبت كرد، يك روز مانده به كنفرانس - وقتى هيچ راهى را براى فرار نديدم - بليتى تهيه كردم و به بهانه زيارت يك هفته به مشهد رفتم تا به قول خودم آب‏ها از آسياب بيفتد و موضوع فراموش شود . بار ديگر قصد داشتم براى فرار از سخنرانى اجبارى، راهى جبهه شوم كه ترس مرا منصرف كرد و بالاخره هر طور بود راه ديگرى پيدا كردم .
خودم هم از اين ضعف آگاه بودم و هميشه انديشه مبارزه با آن را در سر مى‏پروراندم; اما به هيچ گونه نمى‏توانستم بر آن فائق آيم تا آن كه، در يكى از نخستين روزهاى ورودم به دانشگاه، حاج آقا جعفرى نسب، استاد درس معارف (1) به كلاس آمد و پس از توضيح اجمالى محتواى درس خود در طول ترم، به اين نكته اشاره كرد كه دانشجويان بايد خود بخشى از زحمت ارائه دروس را متحمل شوند و براى هر دانشجوى داوطلب كنفرانس نمره‏اى ويژه در نظر مى‏گيرد . آنگاه در حالى كه انتظار داشت اين تطميع كار ساز شده باشد، از داوطلبان خواست دست‏خود را بالا كنند . انتظار بيهوده بود . در يك لحظه به ذهنم آمد مثل اين كه همه افراد كلاس مثل من از كنفرانس واهمه دارند .

حاج آقا از رو نرفت و با سماجت‏بيش‏تر درخواست‏خود را مطرح كرد; اما مثل اين كه آب در هاون مى‏كوفت . اگر سنگ دست‏خود را بالا مى‏كرد، آن دانشجويان نيز چنين مى‏كردند . حاج آقا خيلى زود فهميد مشكل بچه‏ها ناشى از ترس است و در اين باره سخن گفت . او به كلامى از مولا على (ع) استناد كرد كه: «اذاهبت امرا فقع فيه فان شدة توقيه اعظم مما تخاف منه; هنگامى كه از چيزى مى‏ترسى، خود را در آن بيفكن; زيرا گاه ترسيدن از چيزى، از خود آن سخت‏تر است .» (1) اين سخن مانند اكسير بود و ماهيت روباه مزاج مرا به شير تبديل كرد، هنوز حاج آقا از ترجمه آن فارغ نشده بود كه من دست‏خود را به عنوان داوطلب بلند كردم .
حاج آقا كه بالاخره بعد از نيم ساعت‏سخنرانى توانسته بود يك مشترى براى خود دست و پا كند، بسيار خوشحال شد; فورا نام مرا پرسيد; و آن را در دفترش ثبت كرد و بحث فطرت را براى ارائه در هفته آينده به عهده من گذاشت .
بالاخره تصميم خودم را گرفته بودم . بايد هر چه زودتر بر اين نقص خودم كه تا آن زمان فكر مى‏كردم تنها نقطه ضعفم به شمار مى‏آيد، فائق مى‏آمدم . پس از پايان كلاس تا چهار روز با تلاش فراوان در جمع كردن مطالب برآمدم و آن را دسته بندى كردم تا به خيال خود جالب‏ترين كنفرانس روى زمين را ارائه دهم . طبق برنامه‏ريزى‏ام دو سه روز باقى مانده به روش سخنرانى اختصاص داشت . بدين منظور يك آينه 20 سانتى تهيه كردم و وقتى هم اتاقى‏هايم در اتاق نبودند، با شور و هيجان وتكان دادن دست و سر و پا - ببخشيد يادم آمد كه ديگر پاهايم را تكان نمى‏دادم - در برابر آن به ايراد سخنرانى مى‏پرداختم; بدون آن كه كوچك‏ترين توجهى به اطرافم داشته باشم . در نخستين تمرين، با اعتراض ساكنان اتاق‏هاى بغلى كه خيال مى‏كردند ديوانه شده‏ام روبه رو شدم . و در مرتبه دوم باصداى كوبيدن در توسط نگهبان ساختمان به خود آمدم .
شبى كه بنا بود فرداى آن سخنرانى كنم، در پوست‏خود نمى‏گنجيدم . همه‏اش در فكر فردا بودم كه به خيال خود دست همه سخنرانان ماهر را از پشت مى‏بستم و همه دانشجويان و نيز استاد را شگفت زده مى‏كردم . با اين افكار چند ساعتى از اين پهلو به آن پهلو غلتيدم و نتوانستم بيش از چند دقيقه چشم بر هم بگذارم . صبح هنگام، بدون آن كه متوجه آثار بى‏خوابى خود باشم، با شور و شوق كلاسور را برداشتم و به سمت كلاس راه افتادم . بالاخره لحظات انتظار به پايان رسيد و استاد به كلاس آمد . پس از چند دقيقه صحبت‏هاى مقدماتى از من خواست جلوى تابلو بروم و صحبت‏خود را شروع كنم . من هم با گام‏هاى استوار پيش رفته، در مقابل بچه‏ها قرار گرفتم . وقتى سربلند كردم و خواستم صحبت را شروع كنم، ناگاه متوجه سى، چهل جفت چشم ذكور و اناث شدم كه به من زل زده بودند واز سر تا پايم را به دقت ورانداز مى‏كردند . من كه تا حال با چنين صحنه‏اى روبه‏رو نشده بودم، كمى هول برم داشت; اما هر طور بود برخود مسلط شدم و چنين آغاز سخن كردم: «بسم الله الرحيم‏» . حس مى‏كردم چيزى كم دارد، اما نمى‏دانستم چه چيز . دوباره تكرار كردم، باز هم همان صورت بود . اين جا بود كه نيش‏هاى بچه‏ها شل شد . براى بار سوم تكرار كردم، باز هم نفهميدم چه چيزى را جا مى‏گذارم . صداى شليك خنده بچه‏ها به گوشم رسيد، دست و پايم را گم كردم; اما حاج آقا به فريادم رسيد و گفت: «بسم الله الرحمن الرحيم‏» . هنوز از رو نرفته بودم، خواستم به سبك و سياق سخنرانى‏هاى آن زمان و نيز خود حاج آقا، سخنرانى را با حمد و ثناى خداوند شروع كنم . از اين رو، ادامه دادم: «الحمد الله رب العالمين .» اما چشمتان روز بد نبيند، وقتى به خود آمدم كه ديدم دارم مى‏خوانم «صراط الذين انعمت عليهم . . . .» ، بله به جاى حمد و ثنا، داشتم سوره حمد را مى‏خواندم . بچه‏ها از خنده روده بر شده بودند . حاج آقا سعى فراوان داشت‏خود را كنترل كند; اما لبخندى مليح بر لبانش نقش بسته بود . كلاس از كنترل خارج شده بود . اما من هنوز مقاومت مى‏كردم و در حالى كه صدايم مى‏لرزيد، خواستم به شيوه سخنرانان با دستور ختم يك صلوات بر كلاس مسلط شوم . به همين جهت، با صدايى نيمه آمرانه گفتم: براى سلامتى ارواح پاك شهدا يك بلوات صلند [صلوات بلند] ختم كنيد . باز هم شليك خنده بود كه به گوشم رسيد . من كه ديگر عصبانى شده بودم، خشمگينانه به بچه‏ها گفتم: چرا اين قدر مى‏خنديد؟ فكر مى‏كنيد سخنرانى كردن كار ساده‏اى است . خير، اين طور نيست . حتى من شنيده‏ام يك آقايى مى‏خواست‏سخنرانى كند، وقتى نگاهش به جمعيت افتاد، همان جا غش كرد .
اين تندى نتوانست‏خنده بچه‏ها را كنترل كند و حتى بر شدت خنده آن‏ها افزود . در ميان اين همهمه و خنده صداى دوستم مرادى به گوشم رسيد كه مى‏گفت: خب، پس تو هم تاغش نكردى و زحمت نعش كشى را بر دوش ما نينداختى بيا رجايت‏بنشين .
اول خواستم ناراحت‏شوم; اما ناگاه به خود آمدم و ديدم اين منطقى‏ترين سخنى است كه تا آن زمان شنيده‏ام و ادامه سخن با اين وضعيت ديگر امكان‏پذير نيست . راستش اين نكته به ذهنم آمد كه راستى راستى ممكن است‏با اين وضع من هم غش يا حتى سكته كنم . از اين رو، بلافاصله اين سخن شوخى او را پذيرفتم و باسرعت‏به جاى خودم برگشتم .
بچه‏ها كه تا چند دقيقه بعد مى‏خنديدند، متوجه عكس العمل من نشدند و وقتى به خود آمدند، بسيار تعجب كردند . ظاهرا انتظار داشتند من همين طور ادامه بدهم و فرصت‏بيش‏ترى براى تفريح آنان فراهم آورم . حتى تنى چند از آن‏ها اعتراض كردند و گفتند: «تو كه خوب داشتى مى‏فرمودى، چرا نشستى؟ !» ، «داشتيم بهره‏مند مى‏شديم‏» يا «اى بابا ما را از فيوضات خود محروم نكن‏» و يا «بابا تازه داشتيم حال مى‏كرديم‏» .
در اين وانفسا كه دوست داشتم زمين دهان باز كند و مرا ببلعد، حاج آقا بود كه به فريادم رسيد; با ظرافت‏خاصى كلاس را ساكت كرد و ضمن تعريف از شهامت من و يادآورى اين كه هيچ يك از دانشجويان داوطلب سخنرانى نشده بود و شايد اگر يكى از آن‏ها به جاى من بود، افتضاح بيش‏ترى به بار مى‏آورد، شروع به باز سازى من كرد و راهكارهايى را براى تسلط بر خود در چنين مواقعى بيان داشت .
صحبت‏هاى حاج آقا چنان مؤثر افتاد كه من در پايان كلاس از او خواستم اجازه دهد هفته ديگر بحث‏خود را پيگيرى كنم . هفته بعد با درس آموزى از شكست‏سنگين هفته گذشته و با به كار بستن نكات حاج آقا، براى نخستين بار در عمرم توانستم كنفرانس موفقى داشته باشم . شيرينى آن، چنان در دهانم مزه كرد كه بعدها در بيش‏تر كلاس‏ها داوطلب اين كار مى‏شدم . و چنان شد كه - بدون آن كه بخواهم به شيوه فيلم‏هاى سينمايى ايرانى پايان خوشى براى داستانم ترسيم كنم - در سال‏هاى بعد به صورت يكى از موفق‏ترين سخنرانان دانشكده و حتى دانشگاه در آمدم و هم اكنون يكى از موفق‏ترين استادان همان دانشكده باشيوه درسى عالى - البته اين جايش كمى غلو شد - هستم و بخش مهمى از اين موفقيت را مرهون سخن به ظاهر شوخى ولى در واقع منطقى دوستم مرادى و جدى گرفتن و عمل كردن به آن مى‏دانم .
پى‏نوشت:
1 . نهج البلاغه، حكمت‏شماره‏175 .(ترجمه محمد دشتى)