زندگى مبارزه‏اى يأس‏انگيز كه تقدير ما در آن، «شكست» و در نهايت، «نااميدى» باشد نيست ؛ بلكه زندگى عطيه‏اى است الهى كه مى‏توان با نگاهى از سر لطف و صفا به آن، آرزوها و خواسته‏هاى ممكن و معقول خويش را جامه عمل پوشانيد و آنها را در آغوش كشيد و بر اسب مراد، سوار شد و به اهدافى كه احياناً غير ممكن به نظر مى‏رسند، دست پيدا نمود.
تعريف «مثبت انديشى»
خوش‏بينى را مى‏توان، استفاده كردن از تمامى ظرفيتهاى ذهنىِ مثبت و نشاطانگيز و اميدوار كننده در زندگى، براى تسليم نشدن در برابر عوامل منفى ساخته ذهن و احساسهاى يأس‏آورِ ناشى از دشوارى ارتباط با انسانها و رويارويى با طبيعت دانست.(1) در يك كلام، مثبت‏انديشى را مى‏توان «داشتن اميد هميشگى به يافتن راه حل» و به تعبير شايع، «خوش‏بينى» نسبت به جهان، انسان، و خود برشمرد.

span style="font-size: small;">ارزش «مثبت انديشى»
حضرت محمّد - كه درود خداوند بر او و اهل بيت پاكش باد - فرمود: «خداوند، با نگاهى خوش‏بينانه (با قضايا) برخورد كردن را دوست مى‏دارد».(2) ايشان در جايى ديگر فرمود: «چه چيزِ نيكويى است خوش‏بينى!».(3) اميرالمؤمنين (ع) نيز پيروزى و كاميابى را در خوش‏بين بودن و فال خير زدن مى‏داند.(4)
خوش‏بينى سبب افزايش اميد و نشاط در زندگى است ؛ اميدى كه زندگى بدون آن تقريباً غير ممكن است. متفكّران بزرگ گذشته ما معتقد بودند كه اگر چنانچه انسانى سرش را داخل آب فرو برد و در همان لحظه، اميد از او گرفته شود، ديگر بار، رغبتى براى خارج نمودن آن از خود نشان نخواهد داد». اين تعبير - كه مورد پذيرش روانشناسان بزرگ معاصر نيز هست - مثال روشنى براى نشان دادن اهميت حياتى اميد در زندگى است.
از روشهايى كه مى‏تواند در زنده كردن و زنده نگاه داشتن اميد، تأثير بسزايى داشته باشد همين خوش‏بين بودن و به جهان و جهانيان، نيكو نگريستن است (البته بايد توجه شود كه خوش‏بينى به معناى ساده لوحى - كه هر كسى بتواند از ما سوء استفاده نمايد - نيست، بلكه مراد، نگاه كردن از بالا و از منظرى وسيع‏تر از چيزى است كه قبلاً مى‏نگريستيم).
افرادى كه از زندگى مأيوس و دلزده هستند و اذعان مى‏كنند زندگى‏شان بيهوده است، در واقع: «چشم دارند ولى نمى‏بينند و گوش دارند و لكن نمى‏شنوند». اينجاست كه راهنمايى و مداواى چنين افرادى مشكل مى‏نمايد. خداوند حكيم فرمود: «آيا تو (ى پيامبر) مى‏توانى كَران را شنوا كنى، يا نابينايان را و كسى را كه همواره در گمراهىِ آشكارى قرار دارد، راه نمايى؟».(5)
و در واقع، گناه اين كوتاهى فقط بر گردن خود آنهاست، نه خداوند و نه سرنوشت و نه هيچ كس ديگر!
چگونه مثبت انديش شويم؟
خوش‏بينى و عموماً مثبت‏نگرى از منظر روانشناسى خصوصاً در اين اواخر از اهميت زيادى برخوردار بوده است، و افرادى همانند «مارتين سليگمن» از دانشگاه پنسيلوانيا و «سيكزنت ميهالى» مجارستانى تبار از دانشگاه شيكاگو با برافراشتن پرچمى به نام «روانشناسى مثبت‏انديشى» به اين ديدگاه، بيشتر دامن زده‏اند.(6)
راهكار
1 . براى ايجاد خوش‏بينى و تقويت آن بايد از «لحظه»ها استفاده كرد. براى استفاده بهينه از زمان در اين جهت، مى‏توان از شيوه مشهور پيشنهادى امام صادق (ع) (تقسيم سه گانه نگاه به گذشته، حال و آينده) بهترين استفاده ممكن را بُرد. بدين صورت كه از تجربه گذشتگان در زمان حال، استفاده كنيم تا آينده‏اى روشن، جلوه‏گر شود.(7) اين، به جاى غُصّه خوردن براى گذشته و نگرانى هميشگى به خاطر آينده است.
2 . بايد از امكانات موجود، هرچه هست، استفاده نماييم و منتظر كامل شدن تمام وسايل و زمينه‏هاى مورد نياز نمانيم ؛ چرا كه اوّلاً «فردا دير است» و ثانياً آنچه اكنون داريم، هرچه باشد، بالأخره بخشى از چيزهايى است كه بايد باشند. يك ضرب المثل چينى مى‏گويد: «اگر در جنگل زندگى مى‏كنى، قدر چوب را بدان» و عُرفا گفته‏اند: «هر سفر دور و درازى، با يك گامْ آغاز مى‏شود».
خوش‏بين بودن، هزينه چندانى نمى‏خواهد. فقط كافى است تصميم و عزم جدّى در كار باشد.
به قول نويسندگان كتاب «رمز موفقيت»، اگر بر اين باور باشيم كه «ما وارثان بحقّ مُلك الهى هستيم» و همواره با اين نگاه، حركت كنيم و بينديشيم، تمامى آرزوهاى ما به تدريج، جامه عمل خواهند پوشيد.(8)
3 . بعد از توجّه به زمان و گرفتن تصميم قاطع، نوبت به مرحله عمل (يعنى شروع «مثبت انديشى» در عرصه رفتار) مى‏رسد و يكى از بهترين شيوه‏هايى كه در اين مرحله مى‏تواند بسيار مثمر ثمر باشد، «تلقين» است.
دكتر «اميل گوئه» معروف‏ترين فردى است كه كاربرد اين تكنيك را مطرح نموده است. اساس اين تكنيك بر استفاده از ضمير ناخودآگاه استوار است؛ يعنى اينكه به واسطه تلقين نمودن، افكار مثبت و شادى‏بخش را هوشيارانه به اندرون خود بكشيم و براى حفظ و بقاى آنها كوشش نماييم و افكار منفى و بدبينانه و مبتنى بر توهّم و خيالات واهى و وسوسه‏ها و كوته‏نظريها را دور بريزيم و به ياد داشته باشيم كه شادى و نشاط واقعى و پايدار، در درون خود ماست. پس آن را به وسيله تلقين و ابزارهايى از اين قبيل، از درون خود، جستجو نماييم.
اين نكته را نيز توجه داشته باشيم: همچنان كه تلقينِ مسائل مثبت به خود و ديگران در زندگى، از جمله نگاه خوش‏بينانه به اطراف و مسائل، زمينه‏ساز به وجود آمدن زندگى آرمانى مى‏شود، تلقين منفى نيز مى‏تواند اثرات بسيار مخرّبى را از خود به جاى بگذارد. از باب نمونه پيامبر اكرم فرمود: «كذب را تلقين نكنيد ؛ چرا كه شما را گرفتار خود مى‏كند» و در ادامه فرمود: «پسران يعقوب - كه درود خدا بر او باد - نمى‏دانستند كه گرگ، انسان را مى‏خورد، تا اينكه پدرِ آنها، فال بد زد و اين مطلب را ناخواسته به آنها تلقين نمود و همين، سبب شد كه انگيزه‏هاى بدى در آنها بيدار شود و مرتكب چنان ادعاى دروغينى شدند».(9)
________________________________________
1. نگرش مثبت، اِلوود همپتن، ترجمه: فهيمه نظرى، مؤسسه ايزايران، 1381ش، ص 11.
2. عوالى اللئالى، ج 1، ص 291، ح 155.
3. مسند الشهاب، ج 2، ص 261، ح 822 .
4. غرر الحكم، ح 4466.
5. سوره زخرف، آيه 40.
6. تحف العقول، ص 324.
7. بحارالأنوار، ج 12، ص 221.
8. اينترنت، والتر اندرسون، ترجمه: سيد سعيد علوى نايينى.
9. رمز موفقيت، ديل كارنگى و جيمز آلن و الا وايلر، ترجمه: محمدجواد پاكدل و مسعود ميرزايى، نشر پارسا، ص 162.

مجتبى فرجى