فقط خود خدا
نذر بايد براي خدا باشد، يعني در نذر لازم است انسان طرف خود را خداوند ببيند و فقط براي او نذر کند، در نتيجه نذرهايي که براي امام‌ها يا امامزاده‌ها انجام مي‌شود و اسمي از خدا در ميان نيست، نذر صحيح شرعي به‌حساب نمي‌آيد؛ مثلاً خيلي وقت‌ها گفته مي‌شود: يا امامزاده! اگر مريضم شفا بگيرد هر شب جمعه حلواي نذري مي‌آورم اينجا پخش مي‌کنم و مانند آن، که شرط اصلي نذر را ندارد، در نتيجه با عرض‌ معذرت از آناني که معتقدند گاهي وقت‌ها از دست خدا هم کاري بر نمي‌آيد مگر آنکه حضرت ابوالفضل کاري کند! و نذرهاي پرمايه‌اي براي حضرت عباس و امامزاده داوود و آقا علي عباس و غيره به همين شکلِ ذکر شده مي‌کنند، بگوييم که نذر صحيح انجام نمي‌دهند، مگر آنکه به اين‌صورت نذر کنند: مثلاً «براي خدا نذر مي‌کنم اگر حاجتم برآورده شود به نيت حضرت ابوالفضل هر سال گوسفند ذبح کنم و انفاق بکنم».

نذر چلوکباب بختياري با دوغ و ريحون!
کاري که قرار است با نذر بر خودمان  واجب کنيم ـ که در اصطلاح فقهي متعلق نذر ناميده مي‌شود ـ بايد کاري صحيح و از نظر شرع و عقل مطلوب باشد؛ يعني حرام يا مکروه نباشد و اگر در حالت عادي مباح و معمولي است، مثل غذا خوردن، بايد با نيتي که در کنار آن قرار مي‌گيرد نوعي رجحان و مطلوبيت پيدا کند؛ مثلاً انسان قصد کند با خوردن اين چلوکباب مخصوص انرژي پيدا کند و کلي عبادت انجام دهد که در اين‌صورت مي‌توان بر آن نذر کرد… در هر حال نذرهايي که مانند بلند کردن علم، قمه‌زني و يا کارهايي نظير آن اگر از نظر شرع و عقل اعمال مطلوبي تشخيص داده نشوند صحيح نيستند، چه رسد به نذرهايي که بر کارهاي حرام مي‌شود؛ مثل اينکه خواهري نذر کند در عروسي برادرش جلوِ جمعيت برقصد، يا نذرهايي که باعث انگشت‌نما شدن و تحقير انسان مي‌شود.

پياده تا مکه
کاري که انسان نذر مي‌کند بايد ممکن و شدني باشد؛ يعني انسان توان انجام آن را داشته باشد، والا نذر کردن کارهايي که عقلاً انجام آن محال است، مثل پرواز کردن يا در شرايط حاضر انجام آن ممکن نيست، مثل پياده به زيارت خانة خدا رفتن، صحيح نيست؛ حتي اگر آن کار در زمان نذر ممکن باشد ولي در وقت عمل از عهدة انسان خارج شود؛ مثلاً کسي نذر کند در تابستان امسال پياده به پابوس امام هشتم? برود، ولي اول تابستان پايش بشکند، در اين صورت نيز انجام نذر واجب نيست و ترک آن کفاره ندارد.

نذرهاي با اجازه
فردي که نذر مي‌کند بايد بالغ و عاقل هم باشد، يعني نذر آقا‌پسرهايي که به‌قول مادران محترمشان براي خودشان مردي شده‌اند ولي هنوز به سن بلوغ نرسيده‌اند، حتي دربارة اموال خودشان صحيح نيست و همچنين نذرهايي هم که در حال بي‌اختياري انجام مي‌شود اثري ندارد؛ مثلاً اگر کسي هفت‌تير روي سر ديگري بگذارد و بگويد: يالّا نذر کن ماشينت رو بدي به من! يا خود فرد در  حالت عصبانيتِ زياد يا حالت استيصال و درماندگيِ شديد نذري بکند، همة اين نذرها اگر در حال اختيار و تصميم کامل عقل نباشد صحيح نيست.
همچنين خانم‌هاي محترم طبق نظر برخي از مراجع بدون اجازه شوهر نمي‌توانند نذر کنند البته ساير مراجع اين شرط را در مورد نذرهايي لازم مي‌دانند که با حقوق شوهرشان منافات داشته باشد والا نذر صدتا صلوات که به جايي برنمي‌خورد. در هر حال لااقل در مورد نذرهاي مالي بسياري از فقها اجازة شوهر را لازم مي‌دانند اگر چه  با اموال خودشان چنين کاري را انجام دهند.
شايد خانم‌هاي محترم قدري دلگير شوند که اموال شخصي زن چه ربطي به شوهرش دارد؟ ولي اگر قرار است به قول حضرت حافظ: «حکم آنچه تو انديشي، رأي آنچه تو فرمايي» باشيم بايد بگوييم چشم! البته شوهر هيچ‌گونه حق تصرف در اموال همسرش را ندارد، ولي همسر هم در خصوص نذر کردن با اين اموال بايد از شوهرش اجازه بگيرد، الا اينکه نذر در مورد حج و زکات يا احسان به پدر و مادر يا صله رحم باشد، که بنابر فرموده اکثر مراجع نياز به اجازه ندارد. ناگفته نماند که صله رحم فقط ديد و بازديد نيست، بلکه هديه دادن به بستگان و کمک مالي هم صله رحم است. دربارة فرزندان بالغ هم گرچه نذرشان به‌نظر مشهور فقها نياز به اجازه ولي ندارد، اما اگر پدر ـ و احياناً مادر ـ از انجام نذر ممانعت کنند ديگر آن نذر اعتباري ندارد.

اينجا صيغه لازم است!
مهم‌ترين شرط نذر که معمولاً به آن توجهي نمي‌شود اين است که حتماً بايد صيغة مخصوص آن به زبان آورده شود. البته عربي خواندن آن لازم نيست فقط کافي است فرد بگويد: براي خدا بر گردن من است اگر حاجتم برآورده شود يک ختم قرآن انجام دهم، يا براي خدا بر عهده مي‌گيرم شب جمعه دعاي کميل بخوانم و مانند آن. حتماً متوجه شديد که با اين وضعيت اکثر نذرهايي که انجام مي‌شود نذر صحيح شرعي نيست؛ زيرا معمولاً در دل نيت مي‌شود و به زبان نمي‌آيد!

نکتة مهم
با اين شروطي که ذکر شد شايد بگوييد اي دل‌ غافل! پس تکليف اين همه نذر که تابه‌حال به شکل اشتباه کرديم و به خيال خودمان حاجت هم گرفتيم چيست؟ يعني آنها هيچ ارزشي نداشت؟ خير! نذرهايي که افراد در دلشان با خدا انجام مي‌دهند هم نوعي معاملة قلبي با خداست و ان‌شاءالله همان خاصيت و نتيجه را به‌دنبال دارد، اما صورت شرعي ندارد و احياناً با تخلف آن کفاره لازم نمي‌شود. به همين خاطر خوب است اگر تا الان نذري کرديد ولي صيغة آن را بر زبان نياورديد از باب تعهد اخلاقي آن را به‌جا بياوريد که إن‌شاء‌الله به ثواب آن هم مي‌رسيد.

قانون بي‌تبصره و ماده
مسئله بسيار مهم در نذر، اداي آن است. يعني اگر نذري به‌صورت صحيح شرعي انجام شد انسان موظف است مو به مو و عين چيزي که نذر شده  را به‌جا بياورد و نمي‌شود به‌خاطر شرايط خاص زماني و مکاني در آن تغييراتي ايجاد کند. مثلاً اگر انسان نذر کرد روز تاسوعا پيش پاي دسته‌هاي عزاداري گوسفند بکشد نمي‌تواند آن را در روز عاشورا انجام دهد، يا اگر خانمي نذر کرد نيمه‌شعبان شله‌زرد بپزد نمي‌تواند به هر دليل محکمه‌پسند! آن‌را تبديل به آش رشته کند. يعني واجبي که بر گردن اوست پختن شله‌زرد است. به همين خاطر خوب است انسان موقع نذر کردن به قول معروف دست و بال خودش را نبندد و به شکلي کلي و قابل تغيير نذر کند؛ مثلاً بگويد هر سال دهة محرم به نيت امام حسين? خيراتي مي‌کنم.
گاهي وقت‌ها هم پدر خانواده نذري کرده و هر سال آن را انجام مي‌داده، ولي به مرور زمان که ديگر توان انجام آن را ندارد يا به رحمت خدا مي‌رود فرزندان او يا پسر بزرگ‌تر فکر مي‌کنند بايد نذر او را انجام بدهند، در حالي‌که انسان فقط براي خودش مي‌تواند نذر کند و هرگاه از توان خودش خارج شد ديگر تکليفي بر گردن ديگران نيست. مثال رايج اين مسئله اين است که پدر و مادر نذر مي‌کنند دخترشان با سيد ازدواج کند، در حالي‌که ازدواج حق دختر است و ديگران نمي‌توانند براي او نذر کنند.

جريمه سنگين
اگر انسان به نذر خود عمل نکند کفاره بر او لازم مي‌شود که همانند باطل کردن روزة ماه مبارک رمضان جريمه سنگيني دارد، يعني يا بايد 60 فقير را سير کند و يا 60 روز روزه بگيرد. البته اين جريمه در صورت ترک عمدي است و الا اگر انسان به خاطر فراموشي يا ناتواني از انجام نذر آن را ترک کند کفاره‌اي ندارد، و نکتة مهم آخر اينکه اگر انسان نذري مستمر و مداوم کرد، مثلاً نذر کند هر روز زيارت عاشورا بخواند با هر بار تخلف از آن يک کفاره لازم مي‌شود، يعني با يک بار تخلف از نذر، اصل نذر به جاي خود باقي است و به هم نمي‌خورد و به‌خاطر هر بار تخلف بايد جريمة آن را بپردازد حتما شما هم تصديق مي‌کنيد که مسأله نذر خيلي جدي‌تر از آنچه تابه‌حال فکر مي‌کرديم است.

چند سوال
* کساني‌که براي ايام محرم و صفر يا ايام ديگر نذرهايي دارند ولي صيغه نذر نخوانده‌اند و فقط نيت انجام نذر را داشتند، آيا مي‌توانند زمان انجام نذر را تغيير داده يا آن‌را به چيز ديگري تبديل کنند؟
تقريبا همه علما در اين‌باره معتقدند که اين‌ کار هيچ اشکالي ندارد.
* آيا شوهر مي‌تواند نذر زن را باطل کند؟
اگر شوهر به زنش اجازه داد نذر کند و او نذر کرد، نمي‌تواند نذر او را باطل کند و يا نمي‌تواند مانع وفاي به نذرش گردد. (امام، مقام معظم رهبري، تبريزي، فاضل، مکارم)
* من بدون اجازه شوهرم نذر کردم که اگر خدا حاجت مرا بدهد، فلان مقدار پول در فلان مورد مصرف کنم و چند روز روزه بگيرم و… ولي براي هيچ‌کدام از شوهرم اجازه نگرفتم. اگر اکنون مساله را با او درميان بگذارم و اجازه او را بگيرم، آيا نذر سابق من با اجازة او درست مي‌شود يا نه؟
نذر بدون اذن شوهر باطل است و اجازه بعدي آن‌را تصحيح نمي‌کند. (امام، تبريزي، مکارم، فاضل)
* آيا زن مي‌تواند از مال خودش بدون اذن شوهر به کسي ببخشد (هبه کند)؟
هبه او از مال خودش صحيح است.

صفحات: 1· 2