عباس بخشنده بالى
 
زندگى، رودخانه‏اى است كه ما هر روز در مورد شيوه گذر از آن تصميم مى‏گيريم. مسير اين رودخانه به طور مداوم تغيير مى‏كند.
رودى كه در گذشته جريان يافته است، به طور معمول به آرامش رسيده و تا اندازه‏اى، مشخّص و قابل كنترل است. رودى كه در آينده جارى خواهد شد، متلاطم‏تر، غير قابل پيش‏بينى و تا اندازه‏اى غير قابل كنترل است.
مسير رودخانه‏اى كه روزانه آن را مى‏پيماييم، تغيير مى‏يابد و لذا چگونگى گذر كردن از آن نيز تغيير مى‏كند. جهان امروز، شبيه رودخانه، به طور مداوم در حال تغيير است. فردى كه در دنياى امروز تصميم مى‏گيرد، بايد به همان اندازه كه بر محيط تسلّط دارد بر تغييرات نيز تسلّط داشته باشد.(1)
هيچ چيز در دنيا آسان‏تر و عادى‏تر و در عين حال مشكل‏تر و سخت‏تر از اتّخاذ يك تصميمِ عاقلانه نيست. اكثر ما در دوره‏اى از زندگى خود با اين مشكل روبه‏رو شده‏ايم: ازدواج، تغيير كار، انتخاب اين يا آن، و… و بدون شك آن احساس تلخ را نيز چشيده‏ايم: زمانى كه نمى‏دانستيم كدام راه را بايد برگزينيم.
1. نيازهاى واقعى خود را بيابيد

��گيريهاى خام، ناپخته و نادرست را مى‏توان عامل اصلى اكثر ناراحتيها و ناملايمات زندگى دانست، و شايد بدتر از آنها، «عدم تصميم‏گيرى» باشد. اتّخاذ تصميمات غلط و يا عدم تصميم‏گيرى نه فقط به خاطر پيچيدگى فزاينده دنياى اطرافمان، بلكه همچنين نشانگر پيچيدگى دنياى درون ماست.(2)
شايد علّت واقعى تصميمهاى نادرست در زندگى، عدم آگاهى ما به نيازهاى واقعى‏مان باشد. اشخاص موفّقِ واقعى، ابتدا در پى چيزى مى‏گردند كه به آن نياز دارند. امكان دارد ما در زندگى، يك خانه مجلّل بخواهيم، ولى به يك سرپناه مناسب نيازمند باشيم. وقتى در پى آنچه مى‏خواهيم هستيم، اغلب آنچه را كه به آن نيازمنديم، از دست مى‏دهيم.(3)
نمونه‏هايى از كوتاه فكرى بعضى از امريكاييها را در سال 1980 بايد به خاطر آورد كه سبب شده بود ژاپنيها مقدار زيادى از شركتهاى امريكايى را تصاحب كنند و دارايى غيرمنقول به دست آورند و در اين ميان، امريكاييها فقط به آنچه مى‏خواستند رسيده بودند: سودهاى فراوان لحظه‏اى! امّا ژاپنيها به چيزهايى كه نياز داشتند دست يافتند: سرمايه‏هاى درازمدت و دارايى پايدار.
كليد كار، متمركز كردن فكر بر نياز واقعى است.(4)
«تئودور ريك(Theodore Reek)» روانشناس معروف، وقتى مرد جوانى بود با «زيگموند فرويد(Sigmund freud)» درباره تصميم مهمّى مشورت كرد. فرويد به او پاسخ داد: «من فقط مى‏توانم در مورد تجربيات شخصى خودم به تو بگويم. وقتى مى‏خواهيم يك تصميم معمولى و نه چندان مهم بگيريم، محاسبه تمام جنبه‏هاى مثبت و منفى خيلى مهم است؛ امّا در مورد تصميمات خيلى مهم از قبيل ازدواج و كار، تصميم بايد از ناخودآگاه و درون خود انسان نشأت گرفته باشد. به نظر من، در مورد تصميمات مهم زندگى شخصى، ما بايد از نيازهاى درونى طبيعت و ذاتمان پيروى كنيم».(5)

2. اطّلاعات بيشترى به دست آوريد
زمانى كه بخواهيم تصميمى مبتنى بر عقل و منطق اتّخاذ كنيم، بايد در مورد موضوع مورد نظر، اطّلاعاتى جمع‏آورى كنيم تا با جوانب و زواياى آن بيشتر آشنا شويم.
اتّكاى صرف به اطّلاعاتى كه خود به خود به دست شما رسيده است، احتمالاً همه مسائل تحليلى شما را حل نخواهد كرد. براى انجام دادن درست كار، لازم است كه نگاهتان را به نقطه‏اى ديگر معطوف داريد و در پى اطّلاعات بيشترى برآييد.(6)
اطّلاعاتِ «مورد نياز» آنهايى هستند كه واقعاً محتاج به داشتنشان هستيد تا بتوانيد تصميم بهترى بگيريد. هرچيز ديگرى اطّلاعات اضافى خواهد بود. همچنان كه به گردآورى اطلاعات مى‏پردازيد، از شنيدن چيزهايى كه نمى‏خواهيد بشنويد، خوددارى كنيد و الّا از آنچه واقعاً مورد احتياج شماست، آگاه نخواهيد شد و در توهّم، باقى خواهيد ماند.(7)
در هنگام گردآورى اطّلاعات مربوط به هر فرضيه بايد حتماً قضاوت را به حال تعليق درآورد. شكل‏دهى تصوّراتى در رابطه با يك فرضيه بر اساس اطّلاعات اندك، كار چندان سختى نيست؛ امّا تغيير يك تصوّر، پس از ريشه گرفتن آن، بسيار دشوار است.
اگر در خود، اين ذهنيّت را يافتيد كه پاسخ را پيشاپيش مى‏دانيد، از خود بپرسيد كه چه چيزى ذهنيّت شما را تغيير خواهد داد؟ سپس به دنبال همان نوع اطّلاعات بگرديد. سعى كنيد فرضيات مختلفى را مطرح سازيد تا مشخص شود آيا يك فرض خاص - در صورت پيش آمدن فرصتى مناسب - مى‏تواند به اندازه ديدگاهى كه خود شما از پيش داشته‏ايد قوّت داشته باشد يا خير؟(8)
3. اطّلاعات را به هم ربط دهيد
البته نبايد فراموش كنيم كه برخى افراد از ايده جمع‏آورى اطّلاعات، به غلط استفاده مى‏كنند. آنها مرتّباً به دنبال جمع‏آورى اطّلاعات و گوش فرا دادن به نصايح گوناگون هستند، ولى نمى‏توانند آنها را به هم ربط بدهند.
ژنرال «توماس هارولد(Thomas Harold)» از فرماندهان سابق ارتش و رئيس كالج ملّى جنگ آمريكا عقيده دارد: «وقتى مشكلى براى تشكيلات پيش مى‏آيد، فقط جمع‏آورى اطّلاعات كفايت نمى‏كند بلكه بايد هنر آن را داشت و توانست اين اطّلاعات را نظم بخشيد. در ارتش، ما به فرماندهان مى‏آموزيم كه از اوضاع، ارزيابى اوّليه داشته باشند. اوّل، اهداف را به خوبى درك كنند. سپس به آنها مى‏آموزيم جايگزين هايى براى يافتن اهداف و دستيابى به آنها تصوّر كنند».(9)
بنابراين ابتدا بايد اطلاعاتى را در زمينه موضوع گردآورى كنيم و بعد از آن، آنها را به هم ربط داده منظّم سازيم و در آن هنگام، يك فرضيه متناسب با اهداف و نياز واقعى خود را به دست آوريم
4. اختيارات خود را بشناسيد
يكى از اختيارات شما اين است كه دريابيد اختياراتى داريد. اغلب، اختيارات گوناگونى وجود دارد؛ ولى ممكن است شما به آنها آگاه نباشيد. وقتى كه آن اختيارات را داريد و مى‏گوييد: «انتخاب ديگرى ندارم»، به خود بخنديد و بدانيد فقط از اختيارات خود آگاه نيستيد. گاه پيش مى‏آيد كه فكر مى‏كنيم انتخابى نداريم و همين تصوّر، دهانمان را از ترس قفل مى‏كند؛ امّا اين امر، به ندرت اتّفاق مى‏افتد و اگر بيفتد فقط و فقط نشانه ترس ماست كه ما را فلج مى‏سازد.(10)
5 . اهداف دروغين را نپرستيد
بهترين راه براى پرهيز از پرستيدن اهداف اشتباه، نپرستيدن هر نوع هدف است. در عوض، هدف خوب و درستى براى خود بيابيد و تقويت كنيد و آن را هميشه در تصميم‏گيرى خود مدّ نظر قرار دهيد. «هنرى تورو(Henry Thoreau)» مى‏گويد: «بسيارى از مردم در طول زندگى خود به ماهيگيرى مى‏پردازند و هيچ‏گاه نمى‏دانند كه در پى چه ماهى‏اى هستند».
6 . توصيه همسايه خود را ناديده نگيريد
آنچه مى‏دانيد معمولاً كمتر از موضوعاتى است كه نمى‏دانيد. اين امر حتّى در يك جامعه كاملاً فرهيخته نيز واقعيت دارد و چنانچه واقعيّت، به چشم فردى كه مى‏نگرد بستگى داشته باشد، شما بايد بدانيد كه واقعيت فقط آن موضوعى نيست كه شما مى‏بينيد.
«اميلى كارتر(Emily Carter)» بيان مى‏كند كه هيچ چيز خطرناك‏تر از اين نيست كه شما فقط يك «ايده» داشته باشيد. بنابراين سعى كنيد ايده دوم و سوم داشته باشيد و از ايده همسايگان، دوستان و دشمنان نيز استفاده كنيد و به خاطر داشته باشيد كه سود بردن از توصيه، دشوارتر از توصيه كردن است.(11)
صحبت كردن و مشورت كردن با ديگران مى‏تواند از اشتباهاتى كه بعدها ممكن است در پى تصميم به وجود آيد، تا حد زيادى جلوگيرى كند.
7 . وقت مناسبى را براى تصميم‏گيرى انتخاب كنيد
ما بايد ياد بگيريم كه بين خصوصيات عميق وجودى‏مان و حالات روحى گذراى روزمان تفاوت قائل شويم. تحقيقات انجام شده بر روى پانصد نفر در دانشگاه كلمبيا نشان مى‏دهد كه رفتار و حالات ما به شدّت تحت تأثير حالات گذرا و موقّتى ماست. وقتى روحيه‏مان خوب است، رفتارمان نيز قابل انعطاف و متوازن مى‏شود و وقتى ناراحتى داريم و از چيزى دلخوريم، عملكرد ما به سمت تهاجم و ويرانى كشيده مى‏شود. بعضى روزها حس مى‏كنيم كه نبايد در هيچ موردى تصميم‏گيرى كنيم.(12)
8 . از اشتباهات گذشته درس بگيريد
بايد خود را مقيّد كنيم كه از اشتباهات خود پند بگيريم، نه اينكه به خود بپيچيم و خويشتن را ملامت كنيم. اگر از خطاهاى خود درس نگيريم، ممكن است در آينده نيز آنها را تكرار كنيم، و «هيچ انسان عاقلى از يك شكاف، دوبار گزيده نمى‏شود».
9 . به تصميمات عاقلانه خود عمل كنيد
همه ما داستان افرادى را شنيده‏ايم كه با توجه به محدوديتهاى شرايط، دست به كارى شگفت‏زده و به صورت نمونه‏هايى از نيروى بى‏كران روح انسانى درآمده‏اند.
من و شما نيز مى‏توانيم زندگانى خود را به صورت يكى از اين انسانها درآوريم، به شرط اينكه شهامت داشته باشيم و بدانيم كه قادريم اختيار اتفاقاتى را كه در زندگى ما مى‏افتد، به دست بگيريم. و اگر هم نتوانيم هميشه اتفاقاتى را كه در زندگى ما مى‏افتد كنترل كنيم، دست كم مى‏توانيم بر واكنشهاى خود نسبت به آن وقايع، و بر اعمالى كه در مقابل آنها انجام مى‏دهيم، مسلط باشيم.(13)
تحقيقات پژوهشگرانْ پيوسته نشان داده است كه افراد موفّق، معمولاً به سرعت تصميم مى‏گيرند؛ وقتى انجام دادن كارى را درست بدانند به آسانى از تصميم خود برنمى‏گردند؛ برعكس افراد شكست خورده و ناموفق.(14)
پس در تصميمات خود سعى كنيم عاقلانه و حكيمانه فكر كنيم و با شهامت كامل به تصميم خود عمل كنيم تا به اهداف عالى خود دست يابيم و زندگى‏اى سرشار از موفّقيت و كاميابى داشته باشيم.
________________________________________
1. تصميم‏گيرى خلّاقانه در شرايط نامطمئن، اچ.بى.گلات، ترجمه: حسين شريفى، انتشارات وثقى، 1376، ص 8 .
2. مجلّه تدبير، سال دوم، شماره يازدهم، ارديبهشت ماه 1370، ص 40 .
3. راهنماى تصميم‏گيرى بهتر، اسپنسر جانسون، ترجمه: كامران پروانه، انتشارات ارديبهشت، 1375، ص 35 .
4. همان‏جا .
5. مجلّه تدبير، سال دوم، شماره 11 (ارديبهشت 1370)، ص 41 .
6. روانشناسى تحليل اطّلاعات، ريچاردز هيوئر، ترجمه: عليرضا فرشچى و احمدرضا تقاء، انتشارات دوره عالى جنگ، 1380، ص 370 .
7. راهنماى تصميم‏گيرى بهتر، ص 49 .
8. روانشناسى تحليل اطلاعات، ص 371 .
9. مجلّه تدبير، شماره 11، ص 41 .
10. راهنماى تصميم‏گيرى بهتر، ص 48 .
11. تصميم‏گيرى خلّاقانه در شرايط نامطمئن، ص 100 .
12. مجلّه تدبير، شماره 11، ص 41 .
13. به سوى كاميابى (ج 4)، آنتونى رابينز، ترجمه: مهدى مجردزاده كرمانى، 1374، ص 23 .
14. همان، ص 27 .