چه كنم تا با حيا شوم؟ حس مى‏كنم خيلى گستاخ و بى‏پروا هستم . گاهى اوقات كه به اين مساله فكر مى‏كنم عذاب وجدان پيدا مى‏كنم، راهى نشان دهيد; البته من دخترى محجبه هستم و ظاهرى مذهبى دارم؟ س . ر . م 
خواهر  گرامى، سؤال در مورد حيا و نحوه دستيابى به آن بسيار ارزشمند است; زيرا درباره يكى از بهترين صفات انسانى و الاهى است; صفتى كه هر كس به آن آراسته باشد، از متانت و وقار و شخصيت والا برخوردار است . حيا براى زن و مرد زيبنده است; اما آراستگى زن‏ها به حيا از دو جهت اهميت دارد: يكى از اين جهت كه زنان با حيا از شخصيت و متانت والايى برخوردارند و ديگر اين كه حيا موجب مصونيت آن‏ها از آفت‏ها و اسيب‏هايى است كه گوهر وجود زن را نشانه رفته‏اند . از اين رو، تبيين حيا و متمايز ساختن حياى پسنديده از آنچه به ظاهر حيا ناميده مى‏شود ولى پسنديده نيست، بسيار شايسته است .
معناى حيا

ر لغت‏يعنى شرم داشتن از ارتكاب زشتى‏ها و در اصطلاح حالت روانى خاصى است كه موجب متانت و وقار در رفتار و حركات و سكنات انسان مى‏شود . در نتيجه هر چه اين حلالت در انسان قوى‏تر باشد، شخصيت آدمى وزين‏تر و رفتارش سنجيده‏تر خواهد بود و از آنچه با آراستگى شخصيت منافات دارد، بيش‏تر اجتناب مى‏كند .
حيا در روايات جايگاهى ويژه دارد، به گونه‏اى كه آن را محصول ايمان و حتى عين ايمان شمرده‏اند . امام صادق (ع) مى‏فرمايد: «حيا از ايمان است و ايمان در بهشت است .» (1) «حيا و ايمان در يك رشته و همدوش همديگرند; چون يكى از آن دو رفت، ديگرى هم مى‏رود .» (2) بنابراين، حيا ثمره ايمان است . هر چه ايمان انسان بيش‏تر باشد، حيا بيش‏تر در رفتارش مشاهده مى‏شود و از ارتكاب كارهاى زشت‏بيش‏تر احساس شرمندگى مى‏كند . در مقابل، هر چه ايمان انسان ضعيف‏تر باشد، گستاخى‏اش براى انجام گناه بيش‏تر خواهد شد . امام صادق (ع) فرمود: كسى كه حيا ندارد دين ندارد . (3) در اين روايت، امام (ع) حيا را معادل دين قرار داده است و اين اهميت‏حيا و جايگاه رفيع آن را در معارف دينى نشان مى‏دهد .
اقسام حيا
همان طور كه در مسائل مادى افراد غير ماهر و غير متخصص اشياى بدلى را بااشياى با ارزش اشتباه مى‏گيرند و فريب مى‏خورند، در بازار معنويت نيز گاه مردم به سبب جهل و عدم آشنايى با معارف دينى امور ناپسند را پسنديده و ارزشمند تلقى مى‏كنند . از اين رو، امامان معصوم (ع) و پيامبر گرامى (ص) در جهت تبيين معناى واقعى واژه‏ها كوشيده‏اند . پيامبر گرامى (ص) فرمود: دو نوع حيا داريم: حياى عقل و حياى حمق . حياى عقل علم است و حياى حمق نادانى . حياى برآمده از عقل همان حياى پسنديده است كه معادل ايمان و دين معرفى شده است . انسان مؤمن با حيا است; ولى حيا مانع سؤال كردنش نمى‏شود . بدين سبب، هر چه نمى‏داند با كمال متانت و جرات مى‏پرسد و جهل خود را به علم تبديل مى‏كند .
كم‏رويى سبب مى‏شود افراد نتوانند از توانايى‏هاى‏شان به خوبى استفاده كنند، جرات سؤال كردن نداشته باشند و در جهل باقى بمانند . اين نوع حيا امرى ناپسند است و همان چيزى است كه روان شناسان آن را اختلال ارتباطى تلقى مى‏كنند . افراد خجل و كم‏رو در واقع بيمارانى هستند كه به درمان نياز دارند . در برابر اين گروه، دسته‏اى نيز راه افراط پيموده، گستاخى بيش از حد از خود نشان مى‏دهند و بدون تفكر به هر عملى دست مى‏يازند . چنين افرادى نيز مشكل دارند و به فرموده قرآن با دست‏خودشان خود را به هلاكت مى‏افكنند . از اين رو، خداوند انسان را از انجام اعمال نسنجيده باز مى‏دارد و مى‏فرمايد: «و لا تلقوا بايديكم الى التهلكة و احسنوا ان الله يحب المحسنين; خودتان را با دستان خودبه هلاكت نيندازيد . سنجيده و نيكو عمل كنيد كه خداوند نيكوكاران را دوست دارد .» (4)
آنچه گفته شد نشان مى‏دهد حيا حالتى است متعادل و دارنده اين حالت، افزون بر حفظ دين و ايمان، از گستاخى در اعمال نسنجيده و رفتارهاى حماقت‏آميز و انزواطلبى و كم رويى مى‏پرهيزد .
راهكارهاى دستيابى به حيا
براى رسيدن به مرز اعتدال در روابط اجتماعى و فردى و ايجاد حالت‏حيا، راهكارهاى زير سودمند مى‏نمايد:
1 . اجتناب از گناه، حتى گناهان كوچك; انسانى كه از گناهان كوچك پرهيز نمى‏كند، كم‏كم به گناهان بزرگ روى مى‏آورد .
2 . انجام صحيح واجبات و تكاليف دينى
3 . عمل به مستحبات و دورى از مكروهات در حد امكان
4 . دوستى با افراد با حيا و اجتماعى
5 . قطع ارتباط باافراد گناهكار
6 . به قدر ضرورت سخن گفتن و اجتناب از پرگويى; در روايات آمده است: كسى كه بسيار حرف مى‏زند، لغزش‏هايش زياد مى‏شود و حياى وى كاهش مى‏يابد .
7 . باتامل و احتياط سخن گفتن
8 . پرهيز از اظهار نظر قطعى در امور ترديدآميز; اگر به درستى چيزى اطمينان نداريد، گفتارتان را با الفاظ «شايد» و «امكان دارد» همراه سازيد .
9 . كنترل چشم و گوش و دهان و . . . ; به هر صدايى گوش ندهيد، به هر كارى دست نزنيد، در هر راهى قدم نگذاريد، از هر غذايى نخوريد و تمرين كنيد اعضا و جوارح شما در اختيار خودتان باشد .
10 . تقويت ايمان; براى تقويت ايمان سعى كنيد معرفت‏خود به خداوند و معاد را بيش‏تر كنيد . تقويت ايمان به تدريج‏حاصل مى‏شود . پس با تمرين و پشتكار به آنچه بيان شد عمل كنيد تا ان شاء الله به گوهر زيباى حيا دست‏يابيد و حيا را سرلوحه همه اعمال و رفتارتان قرار دهيد . ان شاء الله .
پى‏نوشت:
1 . اصول كافى، ج‏3، ص‏165 .
2 . همان .
3 . همان .
4 . بقره (2): 195 .

نشریه پرسمان شماره 7