شورای عالی حوزه علمیه قم
مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران
مدرسه علمیه معصومیه(س) دفتر تبلیغات اسلامی قم
پایان نامه سطح (2) (کارشناسی)

عنوان: بررسی پیوند اعضاء از دیدگاه فقه شیعه

استاد راهنما: استاد محترم سرکار خانم اسکندرجوی

محقق: فهیمه خورشیدی

چکیده:
یکی از موضوعات جدید که به عنوان یکی از ارزنده ترین و بارزترین خدمات پزشکی به جامعه بشری، مورد توجه جهانیان قرار گرفته و در درمان بیماری های پیشرفته و لاعلاج به کار می رود پیوند اعضا است. مرگ مغزی و پیوند اعضا از موضوعات نوپیدای فقهی است که از یک سو نیازمند تبیین دقیق موضوع از دیدگاه پزشکی و علوم زیستی و از سوی دیگر، نیازمند استنباط حکم فقهی متناسب با مقتضیات زمان است. در تجزیه و تحلیل مسئله برداشت عضو به این نتیجه رسیدم که این عمل نه تنها شرعاً اشکال ندارد، بلکه براساس فتوای برخی از مراجع عظام شیعه امری واجب و ضروری براساس فتوای برخی دیگر جایز است و مطابق فرهنگ قرآنی، کسی که انسانی را نجات دهد، گویا همه انسان ها را نجات داده است. مسئله پیوند اعضا از این جهت که در آن عضو یا اعضایی از یک فرد زنده یا مرده برداشته می شود و سپس در بدن فرد دیگری قرار می گیرد، قبل از اینکه یک امر پزشکی باشد چون از یک سو مستلزم تصرف در بدن انسان و از سوی دیگر، به خاطر هدف نجات انسان ها از مرگ و یا رهایی آن ها از درد و رنج است، یک امر مهم اخلاقی، فقهی و حقوقی خواهد بود و لذا پرداختن به این ابعاد به عنوان مبانی و اصول اولیه پیوند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تحقیق حاضر بررسی یکی از موضوعات حساس یعنی پیوند اعضا را وجهه همت خود قرار داده و به تحلیل دقیق موضوع و نقل دیدگاههای متخصصان و اندیشه وران و فقیهان و مستندات فقهی پرداخته است. ویژگی این بررسی از آن جهت است که بار پژوهش را با نهادن بر شانه های دو علم فقه و طب به پیش می برد. از سوی دیگر منقح نبودن موضوع مرگ مغزی نزد برخی از فقهای عظام شیعه و علمای اهل سنت و برداشت های مختلفی که از مرگ مغزی در ذهن این بزرگان وجود دارد و عدم توجه به تحولات موضوعات احکام، نگارنده را بر آن داشته تا با استعانت از خداوند و ائمه(ع) و با تلاش جدی چهره ای روشن از موضوعی نو و تازه عرضه نماید و به بررسی آن از دیدگاه فقه اهل بیت(ع) بپردازد که حاصل آن در سه بخش جمع آوری شد.
در این سه بخش به ترتیب موضوع مرگ و معیارهای تحقق آن از دیدگاههای مختلف «قرآنی، روایی، فلسفی، پزشکی و فقهی» مورد بررسی قرار گرفت.
مسئله مرگ به عنوان یکی از مهمترین حقایق زندگی و ارتباط روح با بدن از نظر قرآن کریم و مجامع روایی و مشهورترین نظریات دانشمندان و پزشکان به طور گذرا مورد اشاره قرار گرفته است که در ادامه آن به موضوع مرگ مغزی نزد برخی از فقهای شیعه به تفصیل پرداخته شد. پس از آن پیشینه، اقسام و ادله ارائه شده از سوی موافقان و مخالفان پیوند اعضا به عنوان پیکره اصلی مبحث مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
در نهایت مباحثی چون ملاک جواز برداشت عضو از مرده مسلمان، حدود ضرورت برداشت عضو از بدن مردگان مسلمانان و کفار و نقش اساسی وصیت و اذن قبلی در برداشت عضو از بدن مردگان به تفصیل پرداخته شد.
و در پایان در حد توان مجموعه ای از مسائل مرتبط با موضوع از مراجع عظام استفتاء و جمع آوری شد.