وقتى مى‏گويند «فيل و فنجان‏» شما ياد چه مى‏افتيد؟
«در و دروازه‏» چه چيزى را در ذهن شما تداعى مى‏كند؟
بله، يك نسبت! نسبتى ميان دو چيز خرد و كلان، دو چيز كوچك و بزرگ .
وقتى انيشتين متفكر بزرگ قرن بيستم فرضيه معروف خويش - موسوم به فرضيه نسبيت - را ارائه كرد، از او پرسيدند آيا مى‏توانى اين فرضيه را به گونه‏اى همه فهم ثابت كنى؟ گفت آرى، آيا به نظر شما زمان براى كسى كه روى يك سطح داغ ايستاده و مرتب اين پا و آن پا مى‏كند، با عاشقى كه دل به دل معشوق خويش داده و با او گرم گفت و گو است، يكسان مى‏گذرد؟!
براى او هر دقيقه يك ساعت است و براى اين هر ساعت‏يك دقيقه!
او راست مى‏گفت . نسبت‏ها هميشه تعيين كننده‏اند . . . به ويژه آن كه ما بين دو چيز كوچك و بزرگ نسبتى برقرار كنيم و من امروز در اين جوانه چنين قصدى دارم .

 
بعضى چيزهاى كوچك هستند كه در حركت چيزهاى بزرگ خلل ايجاد مى‏كنند . . .
تصور كنيد در يك روز بهارى با خودروى خويش در جاده‏اى در حال حركتيد . پيش از حركت‏سراغ مكانيك رفته‏ايد و او همه چيز را كنترل كرده و به شما اطمينان داده كه هيچ مشكلى پيش نخواهد آمد .
- اين اتومبيل مثل ساعت كار مى‏كند، مرتب و منظم . برويد و برگرديد، هر چه شد با من!
ناگهان مى‏بينيد اتومبيلتان ريپ مى‏زند . . . ريپ مى‏زند و شما را روى صندلى‏تان جلو و عقب مى‏برد!
بعد هم خاموش مى‏شود و گوشه‏اى مى‏ايستد . نگران مى‏شويد و شروع مى‏كنيد همه چيز را وارسى كردن; از شيلنگ بنزين گرفته تا شمع‏ها و پلاتين و . . . همه چيز مرتب است . پس اين ريپ زدن‏هاى مستمر براى چيست؟
مى‏مانيد چه كنيد! مى‏رويد سراغ ژيگلور، با نرمى و آهستگى پيچ آن را باز مى‏كنيد و يك بار در آن مى‏دميد; يك فوت محكم .
وقتى آن را دوباره سرجاى خود سفت مى‏كنيد و استارت مى‏زنيد، ديگر اتومبيل ريپ نمى‏زند، ديگر خاموش نمى‏شود . يك آشغال كوچك، بگويم قدر يك دانه كنجد . . . نه! كنجد خيلى بزرگ است . . . كوچك‏تر از آن، گير كرده بود داخل ژيگلور و اتومبيل به اين بزرگى را به پت پت انداخته بود! بگذريم .
بعضى چيزهاى كوچك هستند كه چيزهاى بزرگ را از حركت‏باز مى‏دارند . . .
وقتى آن هلى كوپتر غول پيكر از نبرد با قاچاقچى‏ها بازگشت، هيچ كس نفهميد كه چه حادثه‏اى قدرت پرواز را از او گرفته است . تكنسين‏هاى مختلف آمدند و هر يك تمام تجربه خويش را به كار بستند كه بفهمند آخر چه شده؟ ظاهر هلى كوپتر هيچ آسيبى نديده بود . كوچكترين نشانه‏اى از اين كه شيئى خارجى با آن برخورد كرده، نيز مشاهده نمى‏شد . شش ماه گذشت . تمام تلاش‏ها بى‏فايده بود و كوشش مهندسان و تكنسين‏ها كم‏ترين ثمرى نداشت . آنان تلاش مى‏كردند و آن رخش آهنين مقاومت مى‏كرد .
سرانجام . . . خنده آور است! فكر مى‏كنيد چه شد؟ يك گلوله بسيار كوچك پيدا شد كه به يكى از پره‏هاى موتور هلى كوپتر گير كرده بود . پره را نشكسته بود، حتى به آن آسيب نرسانده بود . تكنسين مجرب گلوله را كه از يك بند انگشت هم كوچك‏تر بود، به دوستانش نشان داد و گفت: بچه‏ها! اين فسقلى، شش ماه هلى كوپتر 42 ميليون دلارى ما را از كار انداخته بود . آنان خنديدند و گذشتند . ما نيز بگذريم .
بعضى چيزهاى كوچك هستند كه باعث عقب گرد چيزهاى بزرگ مى‏شوند . . .
ميرزا جواد ملكى، آن عارف بزرگ و نامدار و آن سالك طريقت‏يار، دعوت مؤمنى را اجابت كرد و رفت‏خانه او براى افطار; پس از گذشت روزى گرم و طاقت فرسا و تحمل عطش و گرسنگى بسيار!
افطارى ساده و مختصر، نه مثل حالا سفره‏هاى هفت رنگ . غذا را كه خوردند، از هر درى سخنى به ميان آمد و هر كس چيزى گفت . به قول قديمى‏ها حرف زدن كه خرجى ندارد . نكردند از خودشان بگويند! نكردند عنان سخن را به دست اهلش بسپارند و از آن عالم بزرگ بهره‏اى ببرند . . . و از آن ميان از مهمانان حرف ناجورى پشت‏سر كسى گفت و آبروى مؤمنى را برد .
ديدند ميرزا جواد از جا برخاست، به قصد رفتن; با چهره‏اى تكيده و غصه‏دار .
همه تعجب كردند . ميزبان پيش دويد و از اين عزيمت نابهنگام پرسيد . ميرزا پاسخ داد در مجلس شما از مسلمانى غيبت‏شد . آبروى او رفت و كار من چهل روز عقب افتاد . . .
لابد اين سخن مولاى متقيان را شنيده‏ايد كه فرمود: آيا مى‏پندارى تو موجود كوچكى هستى، نه! جهانى بزرگ‏تر از جهان هستى در تو پيچيده است!
پس مى‏شود غيبتى كوچك، باعث عقب گرد انسانى شود كه از جهان هستى بزرگتر است! باز هم بگذريم .
بعضى چيزهاى كوچك هستند كه باعث نابودى چيزهاى بزرگ مى‏شوند . . .
بازرگانى ثروتمند تجارت گندم مى‏كرد . انبار بسيار بزرگ دست و پا كرده بود و كيسه‏هاى گندم خويش را در آن ذخيره مى‏كرد . او روز به روز بر اين گندم‏ها مى‏فزود و گمان مى‏كرد چقدر گندم انباشته است! غافل از آن كه موش دزد و حيله‏گرى به انبار او زده و هر چه او ذخيره مى‏كند، اين نابود مى‏سازد و از بين مى‏برد .
چيزى نگذشت كه بازرگان بر سر حساب آمد و كيسه‏هاى گندم خويش شمرد و تازه فهميد چه بلايى بر سر او آمده است:
مادر اين انبار، گندم مى‏كنيم
گندم جمع آمده، گم مى‏كنيم
مى‏نينديشيم ما آخر به هوش
كين خلل در گندم است از مكر موش
موش تا انبار ما حفره زده است
وز فنش آنبار ما ويران شده است
اول اى جان! دفع شر موش كن
وانگهان در جمع گندم جوش كن
ريزه ريزه، صدق هر روزه چرا
جمع مى‏نايد در اين انبار ما؟
گرنه موشى دزد در انبار ماست
گندم اعمال چل ساله كجاست؟
تعجبى نيست اگر يك موش كوچك بتواند انبار بزرگ گندمى را بر باد دهد!
كوچولوها نقش ايفا مى‏كنند و از خود جاى پا باقى مى‏گذارند: كندى، سكون، عقب‏گرد، نابودى! !
حالا فكر كنيد:
اگر آن راننده مجرب ژيگلور اتومبيل خود را از آن آشغال كوچك پاك نكرده بود،
اگر آن تكنسين كار آزموده، گلوله را در لابه‏لاى پره‏هاى موتور هلى كوپتر پيدا نكرده بود، اگر آن عارف نامى از اثر آن گناه خرد غافل بود،
. . . و سرانجام اگر آن تاجر ثروتمند موش دزد را در انبار خويش نيافته بود، چه اتفاقى مى‏افتاد؟
آن كندى و سكون و عقب گرد و نابودى مى‏رفت تا قيام قيامت . . .
و چه بسا مى‏رود و ما غافليم!
حسين سروقامت