كنيه، براى تعظيم و تكريم اشخاص به كار مى‏رود. حضرت فاطمه‏ى زهرا عليهاالسلام كنيه‏هاى زيادى دارند، ما در اينجا بعضى از كنيه‏هاى آن حضرت را متذكر مى‏شويم.

البته رسالت اين مجموعه، معرفى آن دسته از اسامى و القاب حضرت فاطمه‏ى زهرا عليهاالسلام مى‏باشد كه براى نامگذارى مناسب است، اما به مناسبت ذكر اسامى و القاب آن حضرت، ذكر كنيه‏هاى ايشان نه تنها خالى از لطف نخواهد بود، بلكه عين لطف است.


كنيه‏هاى حضرت فاطمه‏ى زهرا عليهاالسلام

1) اُمّ‏الحسن

2) اُمّ‏الحسين

3) اُمّ‏المحسن

4) اُمّ‏الأئمة

5) اُمّ‏أبيها

6) اُمّ‏الخيرة

7) اُمّ‏المؤمنين

8) اُمّ‏الأخيار

9) اُمّ‏الفضايل

10) اُمّ‏الأزهار

11) اُمّ‏العلوم

12) اُمّ‏الكتاب

13) اُمّ‏الأسماء
مدارك كنيه‏هاى حضرت صديقه‏ى طاهره عليهاالسلام.

قال العلامة، ابن شهرآشوب (ره):
«و كناها: اُمّ‏الحسن، و اُمّ‏الحسين، و اُمّ‏المحسن، و اُمّ‏الأئمة، و اُمّ‏أبيها.» (1)
و قال المولى الأنصارى قدس‏سره و ذكر بعضهم:
«إنَّ من جملة كناها: اُمّ‏الخيرة، اُمّ‏المؤمنين، و اُمّ‏الاخيار، و اُمّ‏الفضائل، و اُمّ‏الأزهار، و اُمّ‏العلوم، و اُمّ‏الكتاب.» (2)
و قال في «نخبةالبيان»:
«فمنها اُمّ‏اسماء، ذكره الخوارزمى في مقتله، و لعله لتعدد أسمائها الحسنى، الحاكية عن صفاتها العليا و مناقبها العظمى.» (3)
كنيه‏ى اُم ّ‏ابيها:

مهمترين كنيه‏ى فاطمه‏ى زهراء عليهاالسلام «اُمّ‏ابيها» مى‏باشد. براى اين كنيه معانى متفاوتى شده است.
بعضى اين كنيه را صِرف محبت پدر به فرزند دانسته‏اند و مى‏گويند انسان هرگاه فرزند خود را زياد دوست بدارد و بخواهد اين محبت را ابراز كند، به فرزندش مى‏گويد: «بابا»، «مادر» و اين در تكلم عموم مردم رايج است.

بنابراين، كنيه‏ى «ام‏ابيها» نوعى ابراز محبت شديد از طرف پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به فاطمه‏ى زهرا عليهاالسلام بوده است.
و شايد اينكه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به او مى‏گويد: «اى مادر پدر» به اين علت باشد كه فاطمه‏ى زهراء عليهاالسلام، مانند مادرى مهربان، براى پدر خود زحمت مى‏كشيد. خاكستر از سر و رويش پاك مى‏كرد، جراحات او را پانسمان مى‏كرد و كارهايى را كه يك مادر در حق فرزند خود انجام مى‏دهد، ايشان براى پدر انجام مى‏داد.

و معناى ديگر آنكه، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله مانند فرزند، با دخترش برخورد مى‏كرد، دستش را مى‏بوسيد، همانگونه كه فرزند در مقابل مادر بايد چنين باشد، در برابر حضرت زهراء عليهاالسلام، تمام‏قد برمى‏خاست، در هنگام سفر از او خداحافظى مى‏كرد و هنگام بازگشت از سفر اولين ديدارش از زهراى مرضيه عليهاالسلام بود. اين عملى است كه هر فرزند مؤدب به آداب الهى آن را انجام مى‏دهد.

برخى از محققين، از معانى «اُمّ» كمك گرفته و وجوهى را براى معناى اين كنيه‏ى ذكر نموده‏اند و گفته‏اند يكى از معانى «اُمّ» اصل و ريشه هر چيز است. فاطمه‏ى زهراء عليهاالسلام ريشه‏ى شجره‏ى طيبه‏ى نبوت است و براى تقويت سخن خود به روايت ذيل نيز تمسك جسته‏اند.

قال الباقر عليه‏السلام: «الشجرة الطيبة، رسول‏اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و فرعها، على عليه‏السلام و عنصر الشجرة، فاطمة عليهاالسلام و ثمرتها، أولادها و أغصانها و أوراقها، شيعتها.» (4)

امام باقر عليه‏السلام فرمود: درخت پاكى و طهارت، پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله است، كه شاخه‏هاى آن على عليه‏السلام، ريشه‏هاى آن فاطمه‏ى زهرا عليهاالسلام، ميوه‏ى آن حسن و حسين و زينب و اُمّ‏كلثوم، شاخ و برگ اين درخت شيعيان آنها مى‏باشد.
قال رسول‏اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم:
«أنا شجرة، و فاطمة أصلها، و علي لقاحها، والحسن والحسين ثمرها.» (5)

پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: من درخت پاكى و فاطمه ريشه‏هاى آن و على پيوند و ماده‏ى بارورى آن و حسن و حسين ميوه‏هاى اين درختند.